وقتی صحبت از چاقی و اضافه وزن به میان می آید قبل از هر چیزی به فکر رژیم های لاغری و دوره های درمانی خاص می افتیم غافل از اینکه راه اصلی و قدم درست درمان اضافه وزن و چاقی از جایی دیگر کلید می خورد.
چند روز پیش بود که دکتر فریدون عزیزی در مراسم افتتاح پنجمین کنگره پیشگیری و درمان چاقی ایران اعلام کرد:سن ابتلا به عوارض ناشی از چاقی (دیابت و فشارخون) در کشور به حدود 10 تا 19 سال رسیده است و اکنون بیش از 24 میلیون نفر از جمعیت حدود 75 میلیونی ایران مبتلا به اضافه وزن یا چاقی هستند.
از هیچکس پنهان نیست که چاقی یکی از مشکلات اصلی این روزها است و در طی دهه های اخیر روندی رو به رشد داشته است. مدتی بود که متخصصان فکر می کردند دلیل اپیدمیک شدن چاقی ساده باشد: دریافت مقدار زیادی کالری + سبک زندگی بی تحرک و یکجا نشینی = اضافه وزن و چاقی.
اما به تازگی مشخص شده دلایل پشت اضافه شدن وزن و چاقی شامل مواردی بیش از اینها است. مسلم است که مقدار غذا و ورزش هر دو نقشی اساسی در زمینه چاقی ایفا می کنند. اما بر اساس گفته های جنیفر کوک سرپرست تحقیقات اخیر دانشگاه یورک در تورنتو، وزن اضافی در واقع چیزی پیچیده تر از وارد کردن انرژی در برابر خارج کردن انرژی از بدن است. سبک زندگی و عوامل محیطی نیز می توانند نقشی کلیدی در اینکه چرا تثبیت وزن مناسب در این روزها چالش برانگیز شده داشته باشند.
در این تحقیق کوک و همکارانش می خواستند مشخص کنند که رابطه چاقی و سه عامل سلامت – کالری دریافتی، مقدار فعالیت فیزیکی و مقدار پروتئین و کربوهیدرات دریافتی – در طی دهه های اخیر چه مقدار تغییر کرده است. برای انجام این کار آنها اطلاعات تغذیه ای سالهای 1971 تا 2008 را بررسی کردند، همچنین اطلاعات ورزشی 14.419 نفر بین سال های 1998 تا 2006. مشخص شده که یک فرد در سال 2006 به همان اندازه ای که یک فرد در سال 1998 پروتئین، کربوهیدرات و کالری دریافت می کرده و به همان اندازه نیز درگیر فعالیت های فیزیکی بوده است. اما مورد سال 1998 لاغر تر است. کوک و گروهش به این نتیجه رسیدند که عوامل به غیر از برنامه غذایی و فعالیت فیزیکی به مرور زمان روی این افزایش BMI تاثیر گذاشته اند.
در ادامه برخی از این عوامل را که مربوط به برنامه غذایی و ورزش نمی شوند برایتان توضیح خواهیم خواهیم داد:
1- قرار گرفتن در معرض سموم محیطی
از عوامل موثر در افزایش وزن، قرار گرفتن در معرض سموم محیطی است. هر روز در معرض صدها ماده شیمیایی قرار می گیریم. موارد شایعی مانند شامپو، غذا، بسته بندی های غذایی ، پلاستیک، لوازم ساختمان و پاک کننده های خانگی. در میان این مواد مواردی هستند که با چاقی و اختلال در غدد درون ریز مرتبط هستند از جمله بیسفنول A، و فتالات که مخصوصا در پلاستیک ها و محصولات مراقبت شخصی یافت می شوند. با اینکه این مواد شیمیایی در دنیای مدرن ما شایع هستند، اما کارهایی هست که با انجامشان می توانید کمتر در معرض این مواد قرار بگیرید، از جمله استفاده ظروف استیل و شیشه ای به جای پلاستیکی و به کار بردن محصولات زیبایی طبیعی.
2- تغییر در میکروبیوم
یکی دیگر عواملی که در افزایش وزن موثر است تغییر در میکروبیونم است. جمعیت باکتری ها و دیگر میکروارگانیسم ها که در بدن و روی آن زندگی می کنند – که می تواند در رشد چاقی موثر باشد. این تغییرات می تواند مربوط به رشد استفاده از شیرین کننده های مصنوعی و غذاهای فرآوری شده باشد، که هر دو می توانند تاثیری منفی روی باکتری های داخل روده داشته باشند.
در واقع محققان متوجه رابطه ای نزدیک بین میکروبیوم روده، چاقی، و مقاومت به انسولین، شده اند و امیدوارند در آینده بتوانند با استفاده از این رابطه جلوی اپیدمیک شدن چاقی را بگیرند. برای اینکه به باکتری های روده خود کمک کنید از غذاهای حاوی پروبیوتیک و مکمل های پروبیوتیک استفاده کنید.
3- استرس مزمن و کورتیزول
استرس نیز از جمله مواردی است که سبب افزایش وزن و چاقی می شود. در واقع استرس ضربه سختی به سلامت می زند و باعث رفتارهای ناسالمی از جمله پرخوری می شود. استرس مخصوصا در میان افراد چاق و دارای اضافه وزن بسیار دیده می شود.
ارتباط بین استرس و چاقی به صورت عمده در هورمون ها نهفته است، مخصوصا در هورمون استرس کورتیزول. وقتی سطح هورمون ها بالا می ماند، که کورتیزول را هم شامل می شود، در نتیجه اشتها افزایش پیدا می کند. وقتی فرد دچار استرس، اضطراب و افسردگی می شود رو به غذا خوردن های احساسی می کند تا خود را التیام دهد در نتیجه وزن فرد افزایش می یابد.
4- کمبود خواب
تحقیقات نشان داده رابطه ای واضح بین کمبود خواب و افزایش وزن وجود دارد. در یک تحقیق که روی 13.742 نفر انجام گرفت مدت خواب و وزن این افراد در نظر گرفته شد. محققان متوجه شدند BMI افرادی که هر شب 7 تا 9 ساعت می خوابند از کسانی که 6 ساعت یا کمتر می خوابند کمتر است و افراد کم خواب معمولا دارای اضافه وزن و چاق هستند. متاسفانه مقدار خواب مردم در این سالها بسیار پایین آمده و در مقایسه با سال های پیش کاهش محسوسی داشته است.
5- استفاده از داروهای ضد افسردگی
استفاده از داروهای ضد افسردگی از سال 1988 تا به این سمت رشد وحشتناک 400 درصدی داشته است. امروزه حتی افراد 12 ساله نیز درگیر استفاده از چنین داروهایی هستند. اضافه شدن وزن و چاقی در کنار دیگر موارد از عوارض جانبی استفاده از این داروها است. حداقل یک چهارم افرادی که داروهای ضد افسردگی استفاده می کنند دچار اضافه شدن وزن می شوند.
مبارزه علیه چاقی و افزایش وزن برای بسیاری از افرا چاق که به شدت کالری دریافتی خود را محدود می کنند ممکن است تبدیل به چرخه ای معیوب شود و سپس حالت یو یو شکلی را تجربه می کنند: یعنی برای مدتی وزن خود را پایین می آورند و سپس دوباره وزنشان بالا می رود، درست مانند حرکت یویو این چرخه بارها و بارها تکرار می شود.
چرخه کاهش و افزایش وزن ممکن است منجر به کاهش سرعت سوخت و ساز شود. هر بار که وزن کم می کنید و سپس اضافه می کنید، تغییراتی در مقدار بافت عضلانی و بافت چربی ایجاد می شود. این تغییر در بافت چربی افزایشی و در بافت عضلانی کاهشی است. از آنجا که بافت چربی از بافت عضلانی کالری کمتری می سوزاند پس هر بار که این چرخه معیوب را تکرار می کنید سرعت سوخت و ساز بدن نیز رو به کاهش می رود.
نکاتی برای رسیدن به تناسب اندام و وزن ایده آل
یکی از کارهای کلیدی این است که برنامه غذایی متعادلی داشته باشیم و فعالیت بدنی را بالا ببریم، که این را همه می دانیم. اما کارهای دیگری نیز هست که به پیشرفتمان در رسیدن به هدف دخیل هستند:
√ داشتن هفت تا هشت ساعت خواب شبانه.
√ استفاده نکردن از افترشیو و دیگر محصولات معطر.
√ خرید محصولات در بسته بندی های پلاستیک بدون BPA، قوطی و کنسرو.
√ انتخاب غذاهای ارگانیک در هر زمان ممکن، از جمله میوه و سبزیجات ارگانیک و بدون سموم، و گوشت های بدون هورمون.
√ استفاده از محفظه های شیشه ای و استیل به جای پلاستیکی برای نگهداری غذاها.
√ تمرین روزانه کنترل استرس، از جمله مدیتیشن، آرامش گرفتن، نفس عمیق، یوگا، تای چی، و یا تمرین تجسم.
√ حمایت میکروبیوم خود با اجتناب از استفاده ی شیرین کننده های مصنوعی و غذاهای فرآوری شده و همچنین خوردن غذاهایی سرشار از پروبیوتیک برای تقویت باکتری های روده.
√ اگر از داروهای ضد افسردگی استفاده می کنید با پزشک خود صحبت کنید تا جایگزین هایی معرفی کند که باعث بروز مشکل در بدن و اضافه وزنتان نشوند.
√ اجتناب از سموم محیطی تا جای ممکن با استفاده از محصولات کاملا طبیعی و ارگانیک ( شوینده ها و لوازم آرایشی و غیره ).
برای تثبیت وزن مناسب راه حل ساده ای وجود ندارد و مسئله فقط درست غذا خوردن و ورزش کردن نیست. تناسب اندام و سلامت به معنای 9 درصد چربی بدنی و داشتن شکمی شش تکه نیست، اگر می خواهید واقعا سالم باشید باید سبک زندگی خود را تغییر دهید. یک فرد برای سالم بودن باید از نظر ذهنی، فیزیکی، هورمونی، جنسی و سیستم گوارش در بدن خود هارمونی داشته باشد، این چیزی است که همه استحقاق بدست آوردنش را داریم و می توانیم آن را به دست بیاوریم.
علت چاقی در قشر آسیب پذیر
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به این که بسیاری از مردم، تغذیه مناسبی در طول شبانه روز ندارند، اما باز هم چاق می شوند، گفت:قشر آسیب پذیر به علت ارزان تر و در دسترس بودن مواد کربوهیدراتی که چگالی مواد غذایی پایین تری در حجم واحد دارند، این مواد را بیشتر مصرف می کنند. کمبود ریزمغذی ها در این گونه مواد موجب پرخوری می شود. این افراد سعی می کنند با بیشتر خوردن نیاز خود را به تأمین مواد غذایی برطرف کنند و طبیعتا در این حالت کالری اضافه دریافت می کنند. این متخصص تغذیه با اشاره به سه ویژگی تناسب، تعادل و تنوع در یک برنامه غذایی می گوید:کفایت تغذیه ای بسیار مهم است. قشر آسیب پذیر چون بیشتر مواد قندی می خورند و به علت رعایت نکردن تنوع غذایی، کمتر سراغ مصرف میوه جات، حبوبات، لبنیات و گوشت می روند، ناخواسته به بیماری های تغذیه ای مبتلا می شوند که شایع ترینش اختلالات وزن است.
اهمیت مصرف متعادل غذا در درمان اضافه وزن
دکتر نیستانی بر رعایت نظم غذایی تأکید می کند و می گوید:خیلی ها می گویند فرصت غذاخوردن در طول روز نداریم. در حالی که می توانند با خود یک ساندویچ سالم از منزل بیاورند و در مدت کوتاهی میل کنند. همین طور میان وعده به صورت میوه همراه خود داشته باشند. این کار را خود من هم می کنم! رعایت نظم غذایی یک اصل است. دومین نکته محتوای غذایی است که مصرف می کنند؛ طبیعتا غذاهایی که در مقدار زیادی روغن به صورت غوطه ور طبخ شده ـ مثل انواع مرغ سوخاری، پیراشکی، فلافل و سیب زمینی سرخ کرده ـ هم کالری خیلی زیادی دارند و هم نوع چربی آنها خیلی بد است و باید در کمترین مقدار ممکن مصرف شوند.
درمان اضافه وزن و چاقی افرادی که با آب هم چاق می شوند
چرا خیلی ها می گویند ما حتی آب هم بخوریم چاق می شویم؟ دکتر نیستانی پاسخ می دهد:تردیدی نیست که بعضی ها در قبال دریافت کالری غذا دستگاه چربی سازی شان بهتر کار می کند و اتلاف انرژی ندارند. برخی هم بازده انرژی پایینی دارند و وقتی کالری اضافی دریافت می کنند، بخش زیادی از آن را به صورت گرما به محیط برمی گردانند. افرادی که مستعد چاقی هستند، یعنی نیاز کمتری به دریافت کالری دارند. این افراد نباید خود را با اطرافیان و دیگر اعضای خانواده مقایسه کنند، زیرا هر کس نیاز تغذیه ای خاص خود را دارد.
در درمان اضافه وزن و چاقی رژیم غذایی یعنی گرسنگی؟
دکتر نیستانی می گوید:برنامه غذایی که به بروز گرسنگی مفرط، سردرد، عصبی شدن، بدحالی و ناتوانی در انجام امور روزمره منجر شود، قطعا برنامه غذایی علمی نیست. هر فردی که رژیم غذایی فعلی اش از یک برنامه غذایی سالم فاصله داشته باشد، در این صورت بازگشتش به جاده سلامت بیشتر طول می کشد و کمی سخت تر است. البته این سختی بیشتر ناشی از چشم پوشی از هوس های غذایی است که البته این هم نسبی است. وی در پایان یادآور شد:در افرادی که چاق نیستند، ولی تغییرات وزن به میزان 5 درصد در شش ماه گذشته داشته اند و همین طور افرادی که از 20 سالگی فاصله گرفته اند و از آن زمان وزن تغییر کرده و چاق نیستند، اما در آزمایش ها تغییرات متابولیسم را می بینند (مثلا قند و چربی شان در حد مرز بیشینه است، یا اندکی از مرز عبور کرده) حتما به مشاوره تغذیه ای نیاز دارند.
منابع :
- بیوته
- نمناک
- kermany.com
